4.Мэдрэгч дэлгэц

Touchscreen нь электрон визуаль дэлгэц (electronic visual display) ба дэлгэцийн аль нэг хэсэгт хүрэхэд байрлалыг нь мэдэрч илрүүлэх чадвартай байдаг. Уг дэлгэц нь ерөнхийдөө хураа (finger) болон гараар (hand) хүрэхэд зориулагдсан. Touchscreen нь мөн бусад зүйлсийг хүрэхэд мэдэрдэг жишээ нь Stylus (computing)|stylus буюу зориулалтын үзэг. Touchscreen нь ихэнх төхөөрөмжид байдаг ба жишээ нь тоглоомын самбар (game consoles), компьютер (all-in-one computer), таблет(tablet computer), ухаалаг гар утаснууд (smartphone) зэрэг юм.
Touchscreen дэлгэц 2 үндсэн үүрэгтэй. Нэгдүгээрт дэлгэцэнд гарч байгаа зүйлтэй хэрэглэгч шууд харицах боломжтой болдог, энэ нь хулгана (mouse (computing)|mouse) эсвэл touchpad-аар удирдсанаас хялбар байдаг. Хоёрт touchscreen нь ямар нэгэн заагч нэмэлт төхөөрөмж ашиглахгүй зөвхөн гараараа удирдах боломжтой байдаг. Зарим touchscreen дэлгэцүүд нь комптьютерт суурилсан байдаг мөн сүлжээнд терминал байдлаар байдаг. Touchscreen дэлгэцийг багтаасан дижитал төхөөрөмжүүд нь бусад төрлийн төхөөрөмжүүдийг бодвол хэрэглээ нь илүү голлох үүрэгтэй байдаг. Жишээ нь Хэрэглэгчид туслах самбар (personal digital assistant|personal digital assistant (PDA)) хиймэл дагуулийн (satellite navigation) байршил олох төхөөрөмж, гар утаснуудmobile phone, видео тоглоомууд video game зэрэг юм.
Ухаалаг гар утаснууд (smartphone), таблет компьютерүүд(tablet computer), мэдээллийн төхөөрөмжүүдийн (information appliance) хэрэглээний тоо нь touchscreen дэлгэцний зөөврийн болон функционал электрон төхөөрөмжид суурилах эрэлт хэрэгцээг ихээр нэмэгдүүлж байна. Энэ нь цэвэр өөгүй гадаргатай байх ба, ямар нэгэн нэмэлт техник хангамжгүйгээр (computer keyboard|keyboard эсвэл mouse (computing)|mouse) хэрэглэгч болон төхөөрөмж хооронд харьцах боломжийг олгодог мөн ашиглах үед цөөн тооны хэрэгсэл шаардагддаг. Touchscreen дэлгэц нь эрүүл мэндийн салбар, хүнд үйлдвэрлэлийн (heavy industry), салбар, музейн өрөөний (room automation) системийн автоматчлал зэрэг гарkeyboard (computing)|keyboard хулгана mouse (computing)|mouse ашиглахад хүндрэлтэй газруудад маш ихээр хэрэглэдэг.
Түүхийн хувьд touchscreen мэдрэгч болон түүний удирдлагад суурилсан техникийн програм нь дэлгэц, чип, эх хавтан үйлдвэрлэгчдийн (system integrator) зах зээлийн дараагийн өргөн зах зээлийг хамарсан. Тиймээс интеграл схем болон дэлгэц үйлдвэрлэгчид touchscreen-ы эрэлт хэрэгцээг хүлээн зөвшөөрч өөрсдийн бүтээгдэхүүнд touchscreen дэлгэцийг суулган үйлдвэрлэж эхэлсэн.

Түүх

Анхны загвар x-y Нийт эзлэхүүний эсэргүүцлийн мэдрэгч дэлгэц (зүүн) CERN байгууллагын Bent Stumpe (Данийн электроникийн инженер) анх хөгжүүлсэн.

1881 онд Apple компани нь нээсэн.E.A. Johnson 1965 онд гарсан жижиг өгүүлэлд өөрийн ажлын талаар ярихдаа touchscreen дэлгэцийн талаар дурьдсан байна. Үүний дараа фото зураг болон судалгаа туршилтын хамт 1967 онд гаргасан. 1968 онд агаарын тээврийн удирдлагын touchscreen технологийн талаар гаргасан. 1970 онд Bent Stumple болон Frank Beck нар нь CERN-д ажилладаг инженерүүд, 1970 оны эхээр touchscreen-ыг хөгжүүлж, 1973 онд ашиглаж эхлэсэн. Энэ нь touchscreen нь Bent Stumple-ийн ажил дээр суурилсан ба телевизийн үйлдвэр ашиглаж эхэлсэн. Эсэргүүцэлтэй touchscreen нь Америкийн зохион бүтээгч Ж Самуэль Хурстээр хөгжүүлсэн ба 1982 онд анхны хувилбар нь гарсан.
1979–1985 онд, Fairlight CMI (болон Fairlight CMI IIx) нар нь тэргүүлэх хөгжмийн түүвэрлэлт болон воркстейшний дахин синтезлэх үйл ажиллагааг (light pen) технологийг ашиглан үйлдлийн систем дотор тусгай үзэг ашиглан өгөгдөлийг синтезлэх болон өөр цэс рүү хандаж ажилладаг байв. Fairlight-ийн сүүлийн хувилбар болох IIT моделууд нь (light pen)-ийг ашиглан график таблет дээр ажилладаг байв. 1983 оны HP-150 нь дэлхийн хамгийн анхны дэлгэцийн мэдрэгчтэй худалдаанд гарсан компьютерүүдийн нэг юм.PLATO IV системтэй адилхан мэдрэх технологи нь infrared transmitter болон түүний 9" Sony Cathode Ray Tube (CRT) дэлгэцийн ирмэгүүдэд суурилсан хүлээн авагчуудтай ба дэлгэцэнд хүрсэн ямар ч opacity (optics)|non-transparent төрлийн объектийн дэлгэцэн дэх байршилыг мэдэрдэг байсан.

General Motors|General Motors' ECC-ын (Электрон удирдлагын төв) 6-н зураг. automobile гэсэн стандарт хэрэгсэлд анхны мэдрэгчтэй дэлгэцийг 1985 онд суулгасан. CRT-д суурилсан ECC нь анх 1986 онд Buick Riviera суудлын машинд агаарчуулагч болон стерео системийг хянаж удирдах зориулалттай мэдрэгч дэлгэцийг суулгасан.

1980-д оны эхээр General Motors компани Delco Electronics гэх салбараа автомашины онц шаардлагатай бус функцуудийг ( хурдны тохируулга, дамжуулгууд, тоормс гэх мэтээм бусад) механик эсвэл электрон механик системээс solid state (electronics)|solid state буюу биет төлөвөөр солихыг зорилгоо болгож байсан.
Уг төхөөрөмжүүд нь ECC-г нэр хүндэд гаргасан. Дижитал компьютер (digital computer) болон программын (software) удирдлагын систем нь төрөл бүрийн нэмэлт мэдрэгч (sensors), servos, solenoids, радио антенна (Antenna (radio)|antenna) болон monochrome буюу нэг өнгий CRT мэдрэгч дэлгцэцүүдтэй нягт холбож өгсөн нь дэлгэцийн гаралт болон оролтийн аргыг функцэлж өгсөн. ECC нь уламжлалт мехраник хөгжмийн систем (Vehicle audio|stereo), сэнс, халаагч болон автомашины агааржуулагчын (automobile air conditioning|air conditioner) удирдлага болон дэлгэццийг сольсон. ECC нь 1985-1989 оны Buick_Riviera#Seventh_generation|Buick Riviera гэх стандарт хэрэгсэл байсан, мөн 1988-89 оны Buick Reatta гэсэн хувилбар гаргасан. Харамсалтай нь Buick Reatta нь зарим Buick-ын уламжлалт хэрэглэгчдээс шалтгаалан тийм ч их дэлгэрээгүй мөн өөр нэг шалтгаан нь ECC-ын техникийн асуудлаас үүдсэн засвар өртөг өндөртэй байсан.
1986 онд 16-н битийн Atari 520ST өнгөт компьютер нь анхны графиктай програм байсан. Давуу тал нь өнгөт мэдрэгч дэлгэцтэй виджет байлаа. Giselle Bisson-ны ViewTouch нь Лас Вегасын Fall Comdex-д зохион бүтээгч Gene Mosher нь анх танилцуулсан. Энэ нь анхны худалдаанд гарсан график горимын мэдрэгч дэлгэцтэй POS систем байсан.
Дан болон давхар мэдрэгчийн (multi-touch), цаг хугацаанд хамаарсан хүн компьютерийн харьцааны (human–computer interaction), хөдөлгөөн мэдэрч дэлгэц эргүүлэх, дэлгэцэн дээгүүр зурж солилцоо хийх, мөн мэдрэгч дэлгэцийн гар(компьютерийн гартай дүйцэхүүц хурдан бичих боломжтой буюу 25 үг минутанд бичих боломжтой) гэх мэтийг судлаж эхэлсэн.
Sega компаний Game Gear-ын гаргасан мэдрэгч дэлгэцтэй тоглоомын удирдлага (game controller|controls) үүний нэгэн хэсэг байсан. Гэвч энэ нь маш өндөр өртөгтэй мэдрэгчтэй дэлгэцээс шалтгаалан 1990 онд худалдаанд гарч чадаагүй. 2004 онд Nintendo DS-г худалдаанд гарах хүртэл видео тоглоомонд мэдрэгчтэй дэлгэц нь ашиглагдаагүй юм. Ихэнх мэдрэгчтэй дэлгэц нь зөвхөн нэг цэг дээр тухайн үедээ мэдрэх чадвартай байсан ба цөөхөн нь хэд нь мэдрэхдээ хэр чанга дарж байгааг мэдэрч ялгах чадвартай байсан. Энэ нь multi-touch буюу давхар мэдрэгчийн технологийн эхлэл байсан юм.